ลักษณะของภาษา
ภาษาโย้ย จะมีลักษณะคล้ายกับภาษาย้อและคล้ายกับภาษาอีสานบางคำแต่สำเนียงจะต่างกัน แต่สำเนียงของชาวโย้ยจะอ่อนหวานและช้ากว่ามักจะพูดลากเสียงยาว คำพูดบางคำไม่สามารถใช้ตัวหนังสือเขียนให้ตรงสำเนียงได้ เสียงพูดของชาวโย้ยนั้น เสียงดังมากขึ้นจะอยู่ใกล้กัน ภาษาโย้ยจะไม่มี ฟ แต่จะใช้ พ แทน สามารถเปรียบเทียบภาษาโย้ยกับภาษาไทยกลางได้ ดังนี้

ภาษาโย้ย ภาษาไทยกลาง
พัง ฟัง
ผาย ฝาย
เอ็ดพิสัง ,เอ็ดเผียง ทำอะไร
ไปบั้ง ไปไหม
โพ๊ะ พ่อ
เม๊ะ แม่
เอ้ย พี่สาว
ควี่รถ ขี่รถ
คือเดียว เหมือนกัน
เหิง นาน
น่ำ น้ำ
จบเจือ ดีที่สุด,ถูก
บักโอ๊น ฟักทอง
คนโซ ไม่สบาย
อืน เปียก
เตง ตัวเอง
โต ท่าน
เผียง นั่นคืออะไร
หอง สูง
ต่ำหูก ทอผ้า
พะโล กลั่นแกล้ง
นอกจากสำเนียงภาษาที่ใช้ การพูดช้าๆ ทำให้ชาวโย้ยมีลักษณะเด่นเฉพาะกลุ่มมากซึ่งยังคงรักษาเอกลักษณ์ดังกล่าวนี้ไว้ สามารถวิเคราะห์ได้ว่าจากลักษณะการพูดช้า ๆ ทำให้สอดคล้องกับอุปนิสัยใจคอขอชาวโย้ยลักษณะเรียบง่าย ไม่ซับซ้อนเพราะเมื่อวิเคราะห์ดูความเป็นอยู่จะสอดคล้อง กันด้วยก็แสดงให้เห็นว่าไม่มีการแข่งขันอยู่อย่างสบาย จะเอาอาหารมากินร่วมกันไม่มีการแบ่งแยกกันเหมือนสังคมเมือง และยังปรากฏในทุกวันนี้เครื่องเมือทอผ้ายังสามารถหยิบยืมกันได้ เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่มาตลอด แม้สังคมจะพัฒนาไปแต่ชาวโย้ยยังรักษาเอกลักษณ์ทางสังคมได้เหมือนเดิม


สภาพที่ตั้งและอาณาเขต

     อำเภออากาศอำนวย ตั้งอยู่ที่ตำแหน่งละติจูดที่ 17 องศา 28 ลิปดาเหนือ -17 องศา 50 ลิปดาเหนือและลองจิจูด 130 องศา 52 ลิปดาตะวันออก - 140 องศา 5 ลิปดาตะวันออก สูงกว่าระดับ น้ำทะเล 109 เมตร มีความยาวของตัวอำเภอจากเหนือถึงใต้ประมาณ 90 กิโลเมตร ส่วนความกว้างจากทิศตะวันออกไปตะวันตกประมาณ 50 กิโลเมตร
ทิศเหนือ ติดเขตอำเภอเซกา จังหวัดหนองคายและเขตอำเภอบ้านแพง จังหวัดนครพนม โดยมีลำน้ำสงครามกั้น
ทิศใต้ ติดเขตอำเภอพรรณนานิคม จังหวัดสกลนคร
ทิศตะวันออก ติดเขตอำเภอศรีสงคราม และเขตอำเภอนาหว้า จังหวัดนครพนม
ทิศตะวันตก ติดเขตอำเภอคำตากล้าและเขตอำเภอวานรนิวาส จังหวัดสกลนคร
 
สภาพที่ตั้งทางภูมิศาสตร์และลักษณะการปกครอง
     เนื่องจากอำเภออากาศอำนวย มีอาณาเขตติดต่อกับเทือกเขาภูพาน ซึ่งเป็นแนวยาวตลอด จึงทำให้เขตอำเภออากาศอำนวย มีอากาศค่อนข้างหนาวจัดให้ฤดูหนาวประมาณตุลาคมถึงเดือนมกราคม และร้อนจัดในช่วงเดือนกุมภาพันธ์ถึงเดือนพฤษภาคม มีฝนตกชุกช่วงระหว่างเดือนมิถุนายนถึงกันยายน ช่วงระหว่างเดือนกรกฎาคมถึงสิงหาคม ฝนจะตกในปริมาณมากทำให้น้ำท่วมเกือบทุกปี โดยเฉพาะพื้นที่ทางทิศเหนือเป็นที่ราบลุ่มมีน้ำท่วมถึงทางทิศใต้ เป็นที่ราบสูง ทิศตะวันตกเป็นป่าโปร่ง ทิศตะวันออกเป็นที่ราบลุ่ม ทิศตะวันตกเฉียงเหนือเป็นป่าโปร่ง นอกนั้นเป็นทุ่งนามีล้ำน้ำยามและลำน้ำสงครามไหลผ่าน ลักษณะดินมีความอุดมสมบูรณ์ อำเภออากาศอำนวยตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือของจังหวัดสกลนครแยกจากทางหลวงสายอุดรธานี - สกลนคร ที่อำเภอพรรณนานิคมหลักกิโลเมตรที่ 120 เข้าไปถึงอำเภออากาศอำนวย เป็นระยะทาง 35 กิโลเมตร ตัวที่ว่าการอำเภอตั้งอยู่ที่ หมู่ที่ 1 ตำบลอากาศ อำเภออากาศอำนวย จังหวัดสกลนคร มีลำน้ำยามไหลผ่านและมีลำน้ำสงครามเป็นเส้นแบ่งเขตอำเภออากาศอำนวย กับ จังหวัดหนองคาย และจังหวัดนครพนม ระยะทางจากอำเภออากาศอำนวยถึงจังหวัดสกลนคร โดยผ่านอำเภอพรรณนานิคมประมาณ 73 กิโลเมตร

อำเภออากาศอำนวย แบ่งเขตการปกครองออกเป็น 8 ตำบล 69 หมู่บ้าน และมี 1 สุขาภิบาล คือ สุขาภิบาลอำเภออากาศอำนวย มีประชากรทั้งสิ้น 55,398 คน ความหนาแน่นโดยเฉลี่ย 84.7 คน ต่อตารางกิโลเมตร มีตำบลต่างๆ ดังนี้ คือ ตำบลสามัคคีพัฒนา ตำบลบะหว้า ตำบลนาฮี ตำบลท่าก้อน ตำบลวาใหญ่ ตำบลโพนแพง ตำบลโพนงาม และตำบลอากาศ ตำบลอากาศ เป็นตำบลที่มีชนเผ่าโย้ยมากที่สุด ประกอบด้วยหมู่บ้าน 18 หมู่บ้าน คือบ้านดอนแดง บ้านนายอ บ้านนาเมืองใหญ่ บ้านหนองตาไก้ บ้านนาเมืองน้อย บ้านนายอใต้ และบ้านอากาศ อีก 11 หมู่บ้าน

อาณาเขตและลักษณะการปกครองสภาพปัจจุบัน (รูปแบบเทศบาล)
     กลุ่มชาวเผ่าไทโย้ย อาศัยอยู่ในเขตเทศบาลตำบลอากาศอำนวย บ้านอากาศ และได้ตั้งตามประกาศกระทรวงมหาดไทย เมื่อวันที่ 7 กรกฎาคม 2509 มีชื่อว่า " สุขาภิบาลอากาศอำนวย " ประกาศในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 83 ตอนที่ 63 ราชกิจจานุเบกษา 26 กรกฎาคม ต่อมาเปลี่ยนแปลงฐานะจาก "สุขาภิบาลอากาศอำนวย" "เป็นเทศบาลตำบลอากาศอำนวย" เมื่อวันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ตามพระราชบัญญัติการเปลี่ยนแปลงฐานะในรูปแบบสุขาภิบาลเป็นเทศบาล พ.ศ. 2542 เทศบาลตำบลอากาศอำนวย ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือตอนบน ห่างจากจังหวัดสกลนคร 57 กิโลเมตร และ ห่างจากกรุงเทพมหานคร 657 กิโลเมตร ห่างจากระดับน้ำทะเลโดยเฉลี่ย 172 เมตร มีพื้นที่ทั้งหมดประมาณ 5.4 กิโลเมตร หรือมีเนื้อที่ ประมาณ 3,376 ไร่ มีพื้นที่ครอบคลุมบางส่วน ของตำบลอากาศ 11 หมู่บ้าน คือ หมู่ที่ 1,2,3,4,9,10,14,15,16,17,18
ทิศเหนือ ตั้งแต่หลักเขตที่ 1 ตั้งแต่ริมน้ำยามฝั่งใต้ ตรงริมถนนไทยพาณิชย์ ฟากฝั่งตะวันออก ตามริมลำน้ำยามฝั่งทิศใต้ถึงหลักเขตที่ 2 ซึ่งตั้งอยู่ปากห้วยน้ำจั้นฝั่งตะวันตก
ทิศตะวันออก จากหลักเขตที่ 2 เลียบตามบริเวณริมห้วยน้ำจั้นฝั่งตะวันตกไปทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ ถึงหลักเขตที่ 3 ซึ่งตั้งอยู่ฝากฝั่งห้วยแซงฝั่งเหนือ
ทิศใต้ จากหลักเขตที่ 3 เลียบตามริมห้วยแซงฝั่งเหนือไปทางทิศตะวันตก และเลียบตามบริเวณริมห้วยเตยไปทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ ถึงหลักเขตที่ 4 ตั้งอยู่ห่างจากปากห้วยเตย 650 เมตร
ทิศตะวันตก จากหลักเขตที่ 4 เป็นเส้นตรงไปยังทิศตะวันตกเฉียงเหนือถึง หลักเขตที่ 5 ซึ่งตั้งอยู่ริมฝั่งทางใต้ ทางปากสบห้วยฝั่งตะวันออก จากหลักเขตที่ 5 ซึ่งตั้งอยู่ริมฝั่งทางใต้เลียบไปทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือบรรจบ หลักเขตที่ 1
จำนวนประชากร (เทศบาลตำบลอากาศอำนวย)
จำนวนประชากร แยกเป็นชาย 4,824 คน รวมทั้งสิ้น 9,066 คน จำนวนครัวเรือน 2,030 หลังคาเรือน ชาวบ้านอากาศประกอบไปด้วยบุคคลเชื้อชาติไทย สัญชาตไทย โดยสืบเชื้อสายเผ่าต่างๆ ดังนี้ เผ่าโย้ย เผ่าย้อ เผ่าลาว เผ่าภไท แต่ประชากรส่วนใหญ่เป็นเผ่าโย้ยซึ่งเป็นเผ่าดั้งเดิมของชาวไทโย้ยบ้านอากาศ (ปัจจุบันแบ่งเป็นชุมชน 17 ชุมชน)